Enkele malen per jaar kruist de aarde de baan van een zwerm minuscule deeltjes. Dat geeft mooie lichtverschijnselen zodra het donker is. Je ziet dan, als je geluk hebt, een dunne lichtstreep die eigenlijk alweer weg is voordat je er erg in hebt. Het is een meteoor, ook wel vallende ster genoemd. Soms zijn ze zeer fel en doet het (figuurlijk) pijn aan je ogen, dan weer zijn ze amper zichtbaar. Het verschijnsel is totaal onvoorspelbaar en duurt verschrikkelijk kort. Als fotograaf wil je zo’n verschijnsel natuurlijk graag vastleggen. Al is het maar eens in je (fotografische) leven. Dat is nog niet zo eenvoudig. Daarom ik heb een prachtig alternatief voor je. The next best thing, als het ware.
Meer weten over avond- en nachtfotografie? Samen met Jeroen Horlings heb ik hier een boek over geschreven. Het is uitgebracht door uitgeverij Van Duuren Media. In het boek Avond- en nachtfotografie vind je alles wat je nodig hebt om ‘s avonds en ‘s nachts de prachtigste foto’s te maken.
Meteorenregen
Het probleem met meteoren is dat je nooit weet wanneer en waar ze te zien zijn. Daarnaast is het uitspansel zo immens groot, dat je er met een camera al snel naast zit. De beeldhoek van een lens is immers beperkt. Zo kan ik mij nog goed herinneren dat ik in mijn vroege jeugd samen met mijn vader naar een intens donkere polder reed en mijn camera op statief neerzette. In die tijd (net van de basisschool) was dat een zeer eenvoudige Russische Zenith B camera, met ongetwijfeld het standaard lensje van 50 mm dat je in die tijd letterlijk op de camera schroefde. Richtte ik naar links, dan was er rechts een meteoor te zien. Richtte ik naar rechts… nou ja, je raadt het al. Grootste deel van de avond was er trouwens helemaal niets te zien. Een paar flitsen in vele uren tijd. Dat durven ze een meteorenregen te noemen, de grapjassen.
Geluk afdwingen
Zodoende is het mij eigenlijk nooit gelukt een meteoor vast te leggen. Niet dat ik het vaak geprobeerd heb, maar zo nu en dan wil ik op vakantie nog wel eens een poging wagen. Zonder succes dus. Tot vorig jaar. Bij toeval. Rond een uur of drie ‘s nachts wilde ik de melkweg vastleggen en kreeg een heuse meteoor cadeau. Eén keer. Daarna zag ik ze overal om mij heen scheren, behalve daar waar mijn camera op gericht was. Nu is er een ander verschijnsel dat – eenmaal gefotografeerd – behoorlijk veel op een meteoor lijkt. Het bijzondere is: dat fenomeen is super eenvoudig vast te leggen! Waarom? Omdat zowel de plek als het tijdstip lang van tevoren bekend zijn. Exact. Je weet dus wanneer je klaar moet staan en ook waar je de camera op moet richten. Gebruik je bij meteoren liefst een groothoeklens om de kans te vergroten er eentje te vangen, nu kun je desnoods flink inzoomen om hem lekker groot in beeld te krijgen. Het verschijnsel waar het omgaat heet Iridium Flare. Je kunt ze bijna met je ogen dicht en je handen in je zakken fotograferen – bij wijze van spreken dan.Een uitstekende kans om bijzondere foto’s te maken en perfect om alvast ervaring op te doen, voor mocht je ooit besluiten op meteoren-jacht te gaan.
Iridium Flare
Wat is een Iridium Flare? Het is een stipje dat plotseling verschijnt, snel in intensiteit toeneemt, eventjes fel aan de hemel zichtbaar blijft, om vervolgens langzaam weer uit te doven. Eerst zie je dus niets (nou ja, de gewone sterrenhemel natuurlijk) en plotseling licht een nieuwe ster op. Die na een tijdje langzaam weer uitdooft en verdwijnt. Daarna is het alsof er niet gebeurd is. Wat je ziet, is niets meer of minder dan het zonlicht dat door de antennes van een communicatiesatelliet naar de aarde weerkaatst wordt. Hoog boven ons bevindt zich namelijk een netwerk van satellieten van het bedrijf Iridium (satelliet telefoons) en de antennes werken als spiegels. De lichtflits alleen in een klein gebied op aarde te zien. Het lijkt op het reflecteren van zonlicht via het glas van je horloge (of tegenwoordig een smartphone). Op muur of plafond is lokaal een lichtvlek te zien. Zit je middenin het gebied, dan is de Flare feller en langer te zien.
Waar en wanneer
Hoe weet je waar en wanneer een Iridium Flare te zien is? Daar bestaan handige apps voor (zowel voor IOS als Android). Zoek maar eens op Iridium Flare in de app-store van jouw telefoon of tablet. Zelf gebruik ik iFlares van Pleasant Software (2,69 euro) voor de iPhone. Heb je geen smartphone/tablet, dan zijn er ongetwijfeld websites die het je ook vertellen (Google er maar eens op). Een app heeft een aantal voordelen. Je telefoon heb je immers altijd bij je, dus kun je waar dan ook het fenomeen aanschouwen. Ook op vakantie. Verder kun je met de app in de hand heel nauwkeurig timen wanneer je de opname op je camera moet starten. Een computer sleep je toch wat minder makkelijk mee. Een (permanente) internetverbinding is niet nodig, het gaat om een berekening die je telefoon zelf kan maken. Dankzij de GPS in het toestel weet de app waar jij je bevindt (als je dit toestaat) en kan exact laten zien wanneer je aan de slag kunt. Een Iridium Flare is immers sterk locatiegebonden. De meeste apps kunnen via Augmented Reality (AR) laten zien waar de Flare te zien zal zijn. Je richt de telefoon (of je tablet) omhoog en met pijlen of symbolen word je via het scherm naar de juiste plek gedirigeerd.
Levensloop van een ‘ster’
Heb je nog nooit een Iridium Flare gezien? Dan wil ik je adviseren eerst gewoon te kijken hoe het fenomeen eruitziet. Laat je camera in de fototas zitten en kijk op het aangegeven moment wat er in de lucht gebeurt. Ik kan mij nog herinneren dat ik de eerste keer redelijk verbijsterd was. Niet zo zeer door die extra ster die plotseling verscheen, maar vooral door de voorspelbaarheid van het fenomeen. Gezien de herinneringen uit mijn vroege jeugd, van meteoren die wegbleven of ver buiten bereik van de camera aan de hemel verschenen. Ditmaal wist ik exact wat er ging gebeuren en waar ik moest kijken. Je ziet dus een lichtpunt opgloeien en even later weer uitdoven. Als de geboorte en het einde van een ster, de complete levensloop. Dat lijkt niet zo spannend voor een foto. Alhoewel? Als je goed hebt opgelet, zag je dat de lichtpunt bewoog. Niet zo snel als een meteoor (die is weg voor je er erg in hebt), maar vrij langzaam. Omdat de zon al onder is, hebben we met lange belichtingen te maken, dus een bewegende stip wordt op de foto… inderdaad, een streep. Vandaar dat een Iridium Flare op de foto wel iets weg heeft van het spoor van een meteoor.
We pakken de camera erbij
Zodra je een keertje (of vaker) hebt gezien hoe een Iridium Flare eruitziet, is het tijd om de camera erbij te pakken. Zet hem op een statief, richt hem op het stukje lucht waar de Flare verwacht wordt en gebruik een afstandsbediening of de zelfontspanner van je camera om een paar testopnamen te maken. Doe dat wel ruim voordat de Flare verwacht wordt, want je moet echt helemaal klaarstaan op het moment dat hij verschijnt. Hoe lang je moet belichten hangt af van veel factoren. Zoals: is er lichtvervuiling (bebouwing), staat de maan aan de hemel (en in welke fase), wanneer ging de zon onder, welk seizoen is het, enzovoort. Fotografeer je in de schemering, dan neemt het licht razendsnel af, dus bepaal de sluitertijd niet te ver vooraf. Zelf maak ik vlak voordat een Flare te zien is altijd snel nog even een tijdopname, zodat ik eventueel kan bijsturen.
De juiste timing
Zelf belicht ik doorgaans een halve minuut of een minuut. Ik wacht tot de app aangeeft dat de Flare over ongeveer vijftien seconden verschijnt en dan activeer ik de camera. Het opgloeien wil ik namelijk ook vastleggen, dat is immers het begin van de streep. pas op, de camera ziet dit eerder dan het menselijke oog, dus begin op tijd! De Flare zelf duurt niet zo heel lang. Tien seconden misschien. Dus bij een belichting van dertig seconden zit je redelijk veilig. Maak de belichtingstijd niet te kort, want ook het nagloeien duurt vrij lang. Zoals gezegd, ook als jij allang niets meer ziet, kan de camera dat nog wel! Alleen bij een voldoende lange belichting staat de hele streep erop. Ook de sterrenhemel beweegt natuurlijk (nee Kees de aarde draait, ja dat weet ik maar zo zeg je dat nu eenmaal). Hoe langer je belicht en hoe verder je inzoomt, des te beter is te zien dat sterren in streepjes veranderen door de draaiing van de aarde. De sterrenstreepjes hebben een andere richting dan de streep van de Iridium Flare. Dat staat wel zo leuk.
Nachtstand en voorgrond
Vaak kun je de app in een nachtstand zetten. Het scherm kleurt dan rood. Vooral doen, want als je in het donker staat, is het scherm oogverblindend fel en je verliest er tijdelijk je nachtzicht door. Je ziet minutenlang minder. Kijk al voordat het donker is met de app (en Augmented Reality geactiveerd) waar in het landschap je de Flare kunt verwachten. In het donker toont je telefoon alleen een nagenoeg zwart beeld en kun je je helaas niet meer op de omgeving oriënteren. Kijk dus wanneer er nog wat licht is en let op markante punten in het landschap, zodat je straks weet waar je moet zijn.
Heb je een paar keer een Iridium Flare vastgelegd? Probeer dan een locatie te vinden waar je ook wat voorgrond in beeld kunt nemen. Dan krijg je wat meer variatie in foto’s en niet alleen met sterren gevulde plaatjes. Is er een hoge, lichte sluierbewolking, waag dan toch een poging. Iridium Flares zijn soms dwars door die hoge sluierbewolking te zien. Heel opmerkelijk om te zien, kan ik je vertellen.
Let op dat je niet te ver uitzoomt. De streep van een Flare is vrij kort. Omdat je toch weet waar hij verschijnt, is de trefkans groot genoeg om veilig de groothoekstand te verlaten. Te ver inzoomen is ook weer niet handig, dan zit je er misschien net naast of je mis een stuk van de streep.
Helderheid (magnitude)
Er is nog een belangrijk verschil tussen een meteoor en een Iridium Flare. Meteoren verschillen van keer tot keer in lichtintensiteit. De onvoorspelbaarheid is groot, zowel wat betreft locatie, tijdstip, als intensiteit. Van een Iridium Flare is vooraf al bekend hoe fel hij zal opgloeien, en natuurlijk waar en wanneer. Het heeft immers vooral te maken met jouw locatie op aarde. In de app zie je hoe fel een Iridium Flare is. Dat wordt de magnitude genoemd. Hoe kleiner het getal, hoe feller hij oplicht. Om ze heel goed te zien moet je vooral op de negatieve getallen letten. De helderste ster heeft een magnitude van ongeveer -1,46 terwijl Venus (die vaak morgen- of avondster genoemd wordt) vaak rond een magnitude van -3 of -4 schommelt. Dat is al behoorlijk fel. Kortom, een Flare van -3 of lager valt direct op als hij opgloeit. Kun je nagaan als er een flare van -7 of -9 verschijnt! Overigens is meer licht (dus een negatiever getal) fotografisch gezien niet altijd beter. De streep wordt het hoogtepunt waarschijnlijk alleen maar breder en sterker overbelicht. Magnitude -4 is op de foto misschien wel mooier dan magnitude -9. Probeer het gewoon uit.
Einde van De Iridium Flares?
Het bedrijf Iridium vervangt al zijn satellieten, waardoor er tegenwoordig (anno 2019) geen Iridium Flares meer te zien zijn. Jammer! Gelukkig blijft er nog genoeg te zien aan de nachtelijke hemel. Momenteel zijn de Starlink satellieten van het bedrijf SpaceX een interessant nieuw verschijnsel. Om wereldwijd internet vanuit de ruimte aan te bieden is een gigantisch netwerk van vele (tien)duizenden satellieten nodig. Ze worden sinds kort per zestig losgelaten en je ziet dan gedurende een paar nachten een soort treintje van lichtende stippen langs de hemel trekken terwijl ze zich langzaam verspreiden. Heel onwerkelijk. Zelf heb ik het nog niet gezien, dus ik ben benieuwd!
