Lichtende nachtwolken. Dit jaar zag ik het zeldzame verschijnsel voor het eerst. Tegen mijn verwachting in bleek het een indrukwekkend schouwspel. Waar en wanneer zijn deze lichtende nachtwolken in Nederland te zien en hoe maak je er prachtige foto’s van?
Op een middag in juni lees ik bij toeval dat er lichtende nachtwolken worden verwacht. Nooit eerder heb ik ze gezien en ik vermoed dat het niet zo’n heel bijzonder fenomeen is. Gewoon wat lichte bewolking, die zie je toch wel vaker?
Voor de zekerheid kijk ik ’s avonds af en toe uit het raam. De lucht is helder en blauw, er is geen wolkje te zien. Dus ga ik na een tijdje andere dingen doen en ben de lichtende nachtwolken snel weer vergeten.
Rond middernacht kijk ik voordat ik in bed duik nog één keer uit het raam. Hé, wat is dat? Er is wat sluierbewolking ontstaan. Oops. Had ik nu maar vaker uit het raam gekeken, want heb ik het nu gemist? De hoge bewolking lijkt witter en helderder dan ik gewend ben. Terwijl de zon inmiddels twee uur onder is en ook het blauwe uur voorbij is, dus hier is duidelijk iets aan de hand.
Snel maak ik een paar foto’s vanaf de vensterbank van het zolderraam. Eerst uit de hand en daarna met (mini)statief. Zou dit het zijn, vraag ik mij af? De befaamde lichtende nachtwolken? Of is het gewoon een restje sluierbewolking?
Dan valt mijn blik op een reepje lucht laag bij de horizon. Daar waar mijn zicht grotendeels geblokkeerd wordt door huizen en een flatgebouw. De lucht is daar opmerkelijk helder. Alsof de zon nu pas onder de horizon zakt in plaats van twee uur geleden. Nu weet ik het zeker. Dát zijn de lichtende nachtwolken. Alleen kan ik ze vanaf huis net niet zien.
Dilemma. Het is middernacht. Ik lig al met één been in bed. Wat nu? Het fenomeen aan mij voorbij laten gaan, of snel een locatie met beter zicht opzoeken? In een opwelling kleed ik mij weer aan, gris alle fotospullen bij elkaar, meld dat ik nog even wat foto’s ga maken en fiets zo snel ik kan naar een klein natuurgebied bij mij in de buurt.
Binnen de bebouwde kom lijkt het erop dat ik te laat ben en de lichtende nachtwolken alweer verdwenen zijn. Maar zodra de lantaarnpalen langs het fietspad ophouden en ik de duisternis in fiets, explodeert de lucht plotseling. Wow! Dat ziet er echt fraai uit. Wat ben ik blij dat ik voor deze nachtelijke fietstocht heb gekozen.
Normaal plan ik mijn nachtfoto’s zorgvuldig. Hierover later meer in een ander artikel. Dit keer ben ik halsoverkop en volledig onvoorbereid naar een (relatief) donkere plek gereden en heb ik misschien maar luttele minuten om een foto van de lichtende nachtwolken te maken. Al fietsende scan ik panisch de omgeving. Want ik heb ASAP een plek nodig waar ik een redelijke compositie kan maken.
Dan vol in de remmen. Statief neerzetten. Lens kiezen. Camera op statief plaatsen. Een snelle inschatting van de benodigde instellingen maken en dan is de eerste foto in de maak… Gelukje is dat er grondmist komt opzetten. Dat maakt de voorgrond, die anders nogal donker afsteekt tegen de lichtende nachtwolken, net wat spannender.
De camera toont de lichtende nachtwolken nog helderder en mooier dan ze met het blote oog zijn. Zoals altijd bij nachtfoto’s. Tegen mijn verwachting in heb ik zelfs meer dan voldoende tijd om een flink aantal opnamen te maken. Dus pak ik mijn smartphone (Huawei P20 Pro) er nog even bij om te zien wat die ervan weet te bakken in de speciale nachtstand. Verbazend veel, tot mijn grote verrassing.
Niet lang daarna vervagen de lichtende nachtwolken en met een tevreden gevoel keer ik terug naar huis.
Nachtwolken fotograferen met je spiegelreflexcamera of systeemcamera
Welke fouten heb ik gemaakt en hoe voorkom jij ze? Het fotograferen van lichtende nachtwolken is in ieder geval niet ingewikkeld. Of althans niet heel anders dan wat je toch al doet bij avondfotografie en nachtfotografie. Ik heb de ISO-waarde zo laag mogelijk ingesteld, denk aan ISO 100 of ISO 200 (afhankelijk van de camera). Het diafragma heb ik zo gekozen dat niet alleen de wolken maar ook de omgeving grotendeels scherp op de foto komt (f/8 heb ik gebruikt).
Daarna rolt er “automatisch” een sluitertijd uit. Die hangt sterk af van de lichtsituatie. Niet alleen van de helderheid van de lichtende nachtwolken, maar ook van de helderheid van de omgeving waarin jij je bevindt. Bij mij kwam ik uit op 15 seconden.
Werk je bijvoorbeeld in de Av-stand (zodat je f/8 en ISO 100 of 200 kan instellen), dan is het per foto afwachten welke sluitertijd de camera voor je kiest. Zelf werk ik daarom altijd in de M-stand bij nachtfotografie. Het enige verschil met de Av-stand, is dat je dan ook zelf de sluitertijd moet instellen.
Dat werkt verrassend eenvoudig. Gebruik bijvoorbeeld de waarde die de camera in de Av-stand voorstelt als uitgangspunt en werk van daaruit verder. Is je foto te donker, dan verleng je gewoon de sluitertijd en is de foto te licht dan kort je hem in. Zo simpel is het.
Let er vooral op dat de lichtende nachtwolken (en eventuele andere belangrijke beeldelementen) niet overbelicht raken. In Lightroom is het daarna een kwestie van finetunen en donkere delen (de schaduwen) iets lichter maken.
Achteraf ontdekte ik dat lichtende nachtwolken continu in beweging zijn (te zien aan foto’s die ik direct na elkaar maak). Een volgende keer zal ik daarom voor een kortere sluitertijd kiezen. Zodat de structuur in de wolkenslierten beter zichtbaar blijft. Misschien maximaal twee, vier, of acht seconden. Dat betekent wel dat het diafragma verder open moet (zoiets als f/2.8 of f/4). Of de ISO-waarde een stuk omhoog.
Lichtende nachtwolken fotograferen met je smartphone
En de foto’s met mijn smartphone? Mijn Huawei P20 Pro heeft een speciale nachtstand (net zoals steeds meer recente smartphones). Daarmee is het helemaal makkelijk. De camera regelt namelijk alles voor je, dus over de optimale instellingen hoef jij je niet druk te maken. De techniek wordt je uit handen genomen. Dus echt iedereen kan hiermee schitterende nachtfoto’s maken. Tik gewoon op de nachtwolken om scherp te stellen, druk af en wacht een moment tot de opname klaar is.
Ik heb de telefoon wel op statief gezet, zodat sluitertijden tot ongeveer dertig seconden mogelijk zijn (uit de hand is dat beperkt tot zes seconden) voor de hoogste kwaliteit. De langere tijd is ditmaal geen probleem, omdat de telefoon lichte gebieden automatisch korter belicht dan donkere fotodelen. De lichtende nacht wolken hebben daardoor automatisch voldoende structuur.
Helaas gebruikt mijn Huawei P20 Pro in de nachtstand digitale zoom in plaats van de 3x optische zoomlens. Omdat de kwaliteit daardoor een stuk lager is, heb ik alleen de 1x groothoeklens gebruikt. Bij de nieuwe Huawei P30 Pro is 5x optische zoom gelukkig wel beschikbaar in alle camerastanden, dus ook in de nachtstand (maar die smartphone heb ik niet).
Lessen voor de volgende keer
De belangrijkste les voor mij heeft te maken met het waarnemen van de lichtende nachtwolken. Ze zijn niet vergelijkbaar met gewone bewolking. Normale bewolking reikt tot een tiental kilometers hoog. Lichtende nachtwolken zijn van een totaal ander kaliber en zitten ergens rond de 75 kilometer hoogte! Ze staan dus volledig los van het wel of niet aanwezig zijn van lage(re) bewolking.
Kortom, het zegt helemaal niets of er ’s avonds (een beetje) bewolking hangt of dat je een helder blauwe hemel ziet. Bewolking is alleen van belang voor een mooie kleurrijke zonsondergang. Niet voor het wel of niet verschijnen van lichtende nachtwolken. Dat is nog wel mijn grootste denkfout geweest deze avond.
Daarnaast zijn lichtende nachtwolken pas ongeveer een uur na zonsondergang te zien. De gewone bewolking – in dien aanwezig – vangt dan allang geen zonlicht meer op en is donker geworden. Alleen de zeer hoge nachtwolken worden nu nog door de zon verlicht. Dus de hele avond uit het raam kijken is ook zinloos. Behalve dat het natuurlijk wel belangrijk is dat er na zonsondergang geen dik wolkendek hangt in het westen, want dan zie je zeker geen nachtwolken (die zitten immers veel hoger).
Waar en wanneer zijn lichtende nachtwolken te zien?
Waar zijn de befaamde lichtende nachtwolken te zien? Omdat ze als laatste het zonlicht opvangen, moet je in de richting kijken waar een tijdje geleden de zon is ondergegaan. Want alleen daar kunnen ze het licht van de zon opvangen die al een stuk onder de horizon is weggezakt.
Rond de tijd van het jaar waarin je lichtende nachtwolken kunt zien (grofweg half mei t/m half augustus) is dat ongeveer het noordwesten. Ook ‘s morgens kunnen nachtwolken te zien zijn. Dan moet je ruim voor zonsopkomst in noordoostelijke richting kijken. Daar waar je verwacht dat de zon opkomt.
Kijk je ongeveer een uur na zonsondergang naar buiten (of een uur voor zonsopkomst), dan kunnen de lichtende nachtwolken al vanaf hoog in de lucht te zien zijn. Hoe later het wordt, hoe lager je moet kijken. Want de zon zakt steeds verder onder de horizon, dus doven de hogere nachtwolken langzaam uit. Net als eerder met de gewone bewolking is gebeurd.
Kijk je pas ongeveer twee uur na zonsondergang naar buiten, zoals ik dus deed, dan zijn de lichtende nachtwolken alleen nog laag aan de horizon te zien. In dat geval heb je vrij zicht nodig op de horizon, want anders zie je niet of ze er zijn. Hoe lager je kijkt, hoe helderder ze zijn. Want alleen daar vangen ze nog voldoende zonlicht op. Zoek daarom bij voorkeur de hoogte op (zolder, flat, toren), of een plek waar jouw zicht zo min mogelijk wordt belemmerd door zaken als bebouwing of bomen.
Al met al is dit voor mij dus een beetje een toevalstreffer geweest. Met alles wat ik hiervan heb geleerd, ben ik (en jij) de volgend keer een stuk beter voorbereid. Alleen is het nu weer even afwachten wanneer de lichtende nachtwolken zich opnieuw laten zien. Want het blijft een zeldzaam verschijnsel…
Update: Anderhalve week later is het weer raak. Op de langste dag nog wel (21 juni, zonnewende / zomerwende). Ditmaal kijk ik precies op tijd uit het raam. Ongeveer een uur na zonsondergang. De lucht is bezaaid met lichtende nachtwolken. Vanaf recht boven mijn hoofd en zelfs iets er voorbij, tot laag aan de horizon in het (noord)westen.
Omdat ze deze avond zo hoog reiken, fotografeer ik comfortabel uit het zolderraam. In ongeveer een uur tijd dooft het van boven naar beneden langzaam uit. Tot het alleen aan de horizon nog als een zwak schijnsel is te zien vanuit mijn standpunt. De wolken zelf zakken niet weg, maar ze verdwijnen omdat ze niet meer worden verlicht.
Nu wil ik de lichtende nachtwolken nog een keertje zien “ontstaan”, want dat heb ik tot nu toe gemist. Ze schijnen namelijk letterlijk uit het niets tevoorschijn te komen.
(onderaan twee nieuwe foto’s toegevoegd, dus dit zijn foto’s van beide avonden)
Meer weten over avond- en nachtfotografie? Samen met Jeroen Horlings heb ik hier een boek over geschreven. Het is uitgebracht door uitgeverij Van Duuren Media. In het boek Avond- en nachtfotografie vind je alles wat je nodig hebt om ’s avonds en ’s nachts de prachtigste foto’s te maken.