Een van de trends op Instagram (vooral als Instagram Story) en TikTok, is dat je hier ultrakorte tips voorgeschoteld krijgt over fotograferen met je smartphone. In een seconde of vijftien, want deze filmpjes moeten vooral flitsend en snel zijn, wordt steeds één specifiek trucje uitgelicht. Leuk en leerzaam, al verloopt het niet altijd even vlekkeloos.
Bladerend in ‘Verkenner’ van Instagram kom ik regelmatig fotografeertrucjes tegen. Die hebben natuurlijk al snel mijn beroepsmatige interesse. Al valt mij wel op dat het opvallend vaak precies dezelfde trucjes zijn. Bijna alsof iedereen elkaar tot in het oneindige een beetje loopt na te apen.
Op zich niet zo’n probleem, omdat dit een wereldpodium is en je nu eenmaal niet iedereen kunt volgen. Alleen krijg je zo al snel te maken met een effect dat goed vergelijkbaar is met het overbekende fluisterspelletje.
Wat is het fluisterspel? Zet (bijvoorbeeld) tien mensen op een rij, fluister iets in het oor van de eerste persoon, laat dit vervolgens steeds fluisterend aan de volgende persoon doorgeven, en ziehier: aan het einde van deze menselijke ketting heb je een compleet ander verhaal.
Na-apen
Zo ook bij de smartphonetips: omdat deze handigheidjes alsmaar worden gekopieerd, weet men vaak niet meer zo goed – of zelfs helemaal niet – wat de reden is waarom iets gedaan wordt. Logisch, want je ziet ergens een leuk filmpje, denkt ‘hé dat kan ik ook wel doen’ en gebruik dit idee om een nagenoeg identiek werkje te maken. O ja. Met nog een paar zinnetje uitleg erbij, of althans zoals jij het uit het originele filmpje (of was dat ook al een kopie van een kopie van een kopie :-) hebt begrepen.
Dit proces herhaalt zich keer op keer, met als gevolg dat uiteindelijk niemand meer weet waar het nu allemaal om is begonnen. We nemen alleen nog maar een grappig filmpje op, met het idee dat het zo hoort en in de hoop dat het goed scoort. Het leerzame en educatieve element is hiermee allang verdwenen. Erger nog, omdat zo al snel foute conclusies worden getrokken in deze nageaapte filmpjes. Ik geef straks een paar voorbeelden die ik best vaak tegenkom.
Omdat het zo hoort
Ik moet zelf vaak denken aan wat een collega mij een jaar of twintig toevertrouwde. Zijn moeder sneed een braadworst altijd door midden voordat het de pan inging. Toen hij vroeg waarom dat nodig was, kreeg hij als antwoord dat het zo hoorde, want oma deed het ook altijd zo. Navraag bij oma leverde een voor beide verrassend inzicht op: “Dat deed ik alleen maar omdat mijn pannetje te klein was.”
Kortom, het risico bij al die na-aap video’s, is dat we dingen om de verkeerde reden gaan doen. En dus ook als het helemaal niet nodig is, geen effect heeft, of zelfs averechts werkt. We apen alleen nog maar een trucje na. Zonder het waarom, de achterliggende reden te begrijpen. En in de praktijk is één en dezelfde methode nu eenmaal niet altijd en in elke situatie de beste oplossing. Soms werkt het ene beter, dan weer het andere. Dat geldt met alles, niet alleen bij fotografie.
De essentie
Daarom is het zo belangrijk om te begrijpen waarom en wanneer je iets wel of niet doet. Wat is het probleem, wat los je hiermee op, en waarom is dit daar een goede of zelfs de beste manier voor. Daar is altijd wat uitleg bij nodig. En dat past natuurlijk van geen kanten in een video van een paar seconden. Ook daardoor gaat het helaas vaak mis. Je krijgt maar één facet van een groter geheel mee. Nog niets eens het topje van de ijsberg. Vandaar dat het bij deze video’s meestal wemelt van commentaren als: Welke telefoon? Welke app? Ik kan het niet vinden? Kan het wat langzamer? Kan er een stukje uitleg bij?
Tip! Wil je de mooiste foto’s maken met jouw smartphone? Volg dan een workshop smartphone fotografie bij mij. Het maakt niet uit welke telefoon je hebt.
Meer van hetzelfde
Zoals gezegd zie ik vooral veel dezelfde tips voorbijkomen. Zoals: Je telefoon ondersteboven houden tijdens het fotograferen. Een verticaal panorama maken van een persoon ‘ten voeten uit’ inclusief omgeving. Een flesje, blikje, of zelfs je schoen als statief gebruiken. Iemand meerdere keren vastleggen in één panoramafoto (wat nog best lastig is, geloof mij!). Een Live-foto (Levend Beeld) met een ‘haarscherpe’ persoon in een vervaagde omgeving. Je telefoon los op het dashboard van je auto leggen (!) om een timelapse van de wolkenlucht te maken. Jezelf fotograferen terwijl je als reus over een gebouw heen stapt. Of terwijl je als dwerg op zoiets als een pompoen of boomtak zit. De achtergrond vergroten en dus schijnbaar ‘dichter bijhalen’ bij portretfoto’s. En ga zo maar door…
Trucjes om foto’s met een speciaal effect te maken, maar ook tips waarmee je beter leert fotograferen. Foto’s van jezelf, van anderen, of van al het moois om je heen. Hoe leerzaam een en ander is, is wel sterk afhankelijk van de vraag of er in die korte videotijd wel voldoende duidelijk kan worden gemaakt wát er gedaan wordt en wáárom dat gedaan wordt. Want anders blijft het ook voor de kijker slechts een kwestie van het na-apen van een trucje en daar schiet je uiteindelijk weinig mee op.
Draai je telefoon (niet) om
Dat het hier vaak misgaat, merk ik regelmatig tijdens de workshops die ik geef. Want niet zelden oppert iemand dat je bij mensen en gebouwen altijd je telefoon moet omdraaien. Als ik dan vraag waarom dat zo is, blijft het antwoord meestal uit. Heel begrijpelijk hoor, want zoals ik al heb aangegeven, bij de meeste video’s zit amper uitleg en vaak zijn het kopieën van kopieën.
Laat ik kort zijn wat dit specifieke voorbeeld betreft: natuurlijk hoef jij je telefoon niet elke keer om te draaien bij mensen en gebouwen. Het doel van deze techniek is alleen maar om dichter bij de (onder)grond te komen. Dat is soms nodig, omdat de camera’s helemaal bovenin de telefoon zitten (als je hem rechtop houdt). Soms dus, maar zeker niet altijd.
Voorbeeld: stel je wilt een paddenstoel in het bos of een ring die op een tafel ligt recht van voren fotograferen. Daar zit de camera veel te hoog voor, waardoor je er niet goed bij kunt komen, de camera kijkt er als het ware overheen. Draai je het toestel om, dan zitten de camera’s ineens onderaan en dus vlak boven de (onder)grond. Nu kun je deze onderwerpjes ineens wel prima fotograferen. Zo zijn er nog wel meer situaties waarin het zin heeft de telefoon om te keren.
O ja, en soms werkt het gewoon comfortabeler als je de telefoon omdraait, omdat je het toestel dan makkelijker of steviger kunt vasthouden. Vooral als je niet op ooghoogte of hoger fotografeert, maar het toestel juist lager houdt. Probeer het maar eens uit, dan merk je het vanzelf.
Kortom, vooral twee redenen dus: om dichterbij te komen, of vanwege jouw comfort. En dus niet omdat het ‘nu eenmaal zo moet bij mensen, kanaries, gebouwen gemaakt van bakstenen, torens hoger dan tien meter, en slooppanden maar alleen wanneer ze zijn uitgebrand.’
Vraag je af waarom je het doet
Mijn conclusie? Blijf vooral naar deze filmpjes kijken, doe ik ook, er zitten soms best leuke ideeën tussen. Of ze zijn vermakelijk, daar is ook niets mis mee. Vraag je wel altijd af waarom én wanneer iets het beste op een bepaalde manier gedaan kan worden. Dat kan door je te verdiepen in de achterliggende reden. Wat los je ermee op, en ook: wanneer werkt dat wel en wanneer juist niet. Ingewikkeld hoeft dat niet te zijn. Het komt vaak vooral neer op een beetje logica.
Toegift: drie keer een illusie
O ja, nu je toch zover bent gekomen, dan is er nog de categorie waarbij je bewust in het ootje wordt genomen. Kijk de volgende keer maar eens met een kritische blik naar deze video’s. Dan zul je regelmatig ontdekken dat de foto die je ‘live’ gemaakt ziet worden, behoorlijk tot zelfs sterk afwijkt van wat aan het einde (in een flits!) als resultaat wordt getoond. Opvallend vaak is dat een compleet andere foto. Overduidelijk te zien als je goed op de schermopname (en uiteraard de getoonde eindfoto) let.
Voorbeeld: Iemand schakelt over naar de portretstand om een ring van dichtbij te fotograferen. Met vlak erachter een afbeelding op een computerscherm die als achtergrond fungeert. Het idee is dat de achtergrond mooi vervaagt in de portetstand. Heb je hier ervaring mee, dan weet je dat de portretstand alleen werkt bij onderwerpen die zich op ongeveer 1,5 tot 2,5 meter van de telefoonlens bevinden. En dus niet met een ring op pak-hem-beet vijftien centimeter.
Op het telefoonscherm in de video zie je dan ook duidelijk een waarschuwing dat de afstand niet klopt. Met als gevolg dat een doodnormale foto wordt gemaakt, en geen portretfoto met vervagingseffect. Daarnaast, een beeldscherm (of andere achtergrond) die zich vlak achter de ring bevindt zal ook niet vervagen, daar is eveneens meer afstand (ditmaal gerekend vanaf de ring) voor nodig.
Nog een voorbeeld. Iemand legt de telefoon plat op het dashboard met de camera omhoog gericht om al rijdende een timelapse van de wolkenlucht te maken. Ik weet niet hoe hij of jij rijdt, maar bij mij ligt dat toestel bij de eerste de beste bocht of drempel al op de vloermat :-) Los van het feit dat je al rijdend en bochten nemend, nooit een strakke wolkenlucht te zien kunt krijgen. En dan nog wat: waar zijn al die lantaarnpalen, bomen, gevels en bruggen gebleven die je onderweg passeert? Die zijn nergens te zien. Net als alle nare reflecties op de binnenzijde van de voorruit. Dus die telefoon ligt eerder ergens op een tuintafel of dakterras :)
Laatste voorbeeld. Jezelf fotograferen terwijl je als klein mensje op zoiets als een reusachtige meloen zit. Dat is in de basis gewoon een kwestie van perspectief. Want ligt een meloen dichtbij en sta jij een stuk verder weg, dan lijkt het net of jij veel kleiner bent dan die meloen. Vervolgens is het een kwestie van alles zo in beeld plaatsen, tot het net lijkt of jij erop zit of staat.
Dat kan dus allemaal en tot zover klopt alles. Maar als je op de eindfoto dan ineens één been over de meloen ziet bungelen, of je arm eromheen hebt geslagen, dan is er overduidelijk sprake van een fotomontage (meerdere beelden samengevoegd). Want zoiets kun je simpelweg niet in één keer op beeld vangen, met welke camera dan ook. Want sta jij niet een meter of tien verderop?
